Medialect

U en ik zeggen nog gewoon parlementair, lokaal, zuidwesten, KRO, NOS en Dumoulin, maar uw premier zegt PARlementair, uw weersvoorspeller zegt dat er LOkaal in het ZUIDwesten een bui kan vallen, uw zender heet de 'KAA er o' of de 'EN o es', en Dumoulin heet in de wielerverslaggeving DUmoulin.
Hoe is dit zo gekomen? Het is een zo wijdverbreid verschijnsel dat de melodie van de taal in de media erdoor verandert. En verschilt van dat van de luisteraar. Een soort dialect dus. Genoeg aanleiding om er eens op te gaan letten.

Als je in het openbaar iets belangrijks moet zeggen schrijf je vaak je tekst even van tevoren op. Of je nu journaallezer, hoogleraar of televisiepresentator bent. Om vergissingen te voorkomen kun je dan de woorden die je met nadruk wilt zeggen even onderstrepen. Je kunt daarbij een keuze maken welk deel van het woord je wilt onderstrepen. Zo kan het woord 'onbehoorlijk' in de zin 'hij werd beschuldigd van onbehoorlijk gedrag' een onderstreping krijgen en daarmee de voorkeur krijgen boven het woord gedrag. En binnen het woord onbehoorlijk kan voor de extra aandacht nog een klemtoon naar de eerste lettergreep gaan, zodat wij als luisteraar de volgende zin te horen krijgen: 'Hij werd beschuldigd van ONbehoorlijk gedrag'. Je zegt niets anders dan de oorspronkelijke zin, maar wel dat er ook een beschuldiging van behoorlijk gedrag zou kunnen bestaan. En onderweg is de logica uit het oog verloren. Precies daardoor verliest de extra klemtoon zijn waarde.
Werd dit in eerste instantie alleen gebruikt bij geprepareerde teksten, vervolgens werd dit trendy vanwege zijn opvallende beklemtoningen en opgepikt in de spreektaal van de sprekers in de media. Hoogstwaarschijnlijk wordt dit zelf in mediatrainingen ingezet om de spreekteksten extra panacee te geven. Zo kwam ik op een titel voor de bijzondere taal die hieruit ontstaat: medialect: de VOLkomen ONlogische BEklemtoningen van woorden bij OO-penbare sprekers.

 

 

CONsequent.

Ontstond het wellicht uit de onderstrepingen van voor te lezen teksten, we zijn ondertussen een flinke stap verder. Premier Rutte kun je bijna niet meer betrappen op een normaal gebruik van het woord parlementair: het is consequent PARlementair geworden. Crimineel is CRImineel. Zijn lijst met medialectwoorden is schier eindeloos.
Ook in de weersvoorspelling zijn er veelvoorkomende medialectuitspraken te vinden. De weerman of -vrouw zegt dat er LOkaal een enkele bui kan voorkomen, vrijwel nooit hoor je hem of haar meer lokaal zeggen. De wind komt niet uit het zuidwesten maar uit het ZUIDwesten, zoals gezegd in de inleidende woordje. Kortom: de nieuwe klemtoon in de media is standaard geworden, als je nu de aandacht wil vestigen op een zin of begrip. (Ik hoor tijdens het schrijven van dit stukje een schrijfster op de radio PALLestijn zeggen).
Het is hierbij opmerkelijk dat de bakker, de fietsenmaker en de racist in uw omgeving niet spreken over een KAneelbroodje, een REparatie of een MARRokaan: het is beperkt tot mensen die in het openbaar spreken. Opmerkelijke klemtonen zijn die van KOMplot, THEElefoon, TOtaal, ACteur, STEreotype, MUziek, PIano, VIEolist, BALdadig.

Recentelijk noteerde ik ook in verband met het vrouwenvoetbal çn Toesjasme, de kleur —-ranje, en de f’-nale in een zin. En bij de US Open: 'Nog EENmaal houdt Federer de TROFfee omhoog, dan lopen de FInalisten van het veld'. Ook nieuw: Seriemoniele in plaats van Ceremoniele. Op het journaal heeft iemand het over de ADministratie. Kortelings kwam ook ineens het beklemtonen van de ontkenning in het nieuws: onbesuisd is ONbesuisd, https://twitter.com/wennekendonk/status/932312450711638018

Zelfs in De Taalstaat, het geliefde taalprogramma van Frits Spits, wordt de consequente medialectbeklemtoning toegepast. CHANtal Jansen, LOkaal en AKtueel en vele andere feestklemtonen zijn te bestruikelen.

Eerste lettergreep.

 

 

Dat de klemtonen massaal (ja MASsaal, u hoort het ook), naar de eerste lettergreep verhuizen is hierbij natuurlijk opvallend. Je zou verwachten dat als iemand het woord typemachine extra nadruk wil geven, hij of zij ervoor kiest om er typeMAchine of typemachiNE van te maken. Maar u heeft dit, net zomin als ik, nooit gehoord. Bijna nooit. Tot ik een sportverslaggever MemPHIS Dupay hoorde zeggen. Het kan dus wel.

In medialect zijn er verschillende types verklemtoningen te onderscheiden. Allereerst die in 'gewone' woorden, zoals AKtueel. Om Rutte er maar weer eens bij te halen: hij zegt bijvoorbeeld naar vaste gewoonte MIE-gratie, PARlemenair, CRImineel, PRIoriteit en DEEmissionair. Ik geef Rutte, die er inderdaad in grossiert, als voorbeeld, maar Matthijs van Nieuwkerk is ook een grote voorganger, met uit een grote verzameling genoteerde uitspraken uitgelicht het bijzonder creatieve POli-teak en PI-loot, PEERiodieke, ONderzoeker, NAHsjonalisme, GUHheugen, STRAtegie, INtuitie. FANta zie, INgewikkeld, PIanist, defensieBUTTsjet, PRI-meur, MU-zikaal, KWA-jongens, MEINkampf. Tot zelfs oa HANSworst in het mooie programma van Frits Spits' 'Taalstaat' aan toe.

UUnieversiteit
Beatrijs de Graaf

https://www.youtube.com/watch?v=_hAeEw3k6og

(Aan het eind van dit bericht leest u een completere lijst).

Klinkers

De klinkers kunnen ook veranderen door het bezigen van medialect. U hoort MANnifeste, MALLafiede, ANNonieme, KATTolieke, DIRRigent DIRRecteur. De open klank wordt een gesloten. FAKKatures lijkt hierbij straattaal, (fuckatures, op zijn Engels uitgesproken), maar is medialect.

Namen.

Sinds de opgang van medialect hebben we op de schaatsbaan een MARgot Boer, en MIEchel Mulder, in de Tour de France DUmoulin en CONtador.
Ook plaatsnamen zijn veranderd. In de trein zowel als in verkeers- en weerberichten hoor je buien, aankomsten en files bij AMSterdam, HOOgeveen, SANTpoort, ROODeschool, BREEda, en AMstelveen.
Bij haar honderdste geboortedag heette Mata Hari ineens MATta Hari.
In de POlitieke verslaggeving horen we PREsident Obama, EEmiel Roemer, PIM Fortuyn, KOningin Maxima, PRINses Beatrix,

Over politiek gesproken:

Politieke partijen en omroepen

 

 

Ook de Haagse verslaggevers en politici laten zich niet onbetuigd. De VVD heet nu vrijwel altijd de VEEveedee, de Sp ESpee. We zeggen op de radio en teevee PEE veevee, PEEveedee-a, ESgeepee, P-veedee-a, Emiel Roemer heet in alle gevallen EEmiel Roemer,
Ook hebben vrijwel alle omroepen nieuwe namen gekregen nu de eerste letter beklemtoont wordt. De NOS heet EN o es, de NPO EN pee oo, anderen KAA er o, EN o es, VEE pee er o, BIE en en, EN cee er vee. ET ce tera.

Werkwoorden.

In de sportverslaggeving valt op, dat in zinnen ineens het werkwoord de klemtoon krijgt. Zoals hier in Memphis Dupay: https://twitter.com/wennekendonk/status/928321293614833664

Reclame

Leuke in de reclame op tv en radio zijn:

PARAcetamol
MO-biel zijn
RUS-teak
KOE-vers
INgrediënten (geen uitgrediënten)
RENdement (geheugenverlies door hardlopen bij de ASN Bank)
B-cel (A-cellen zitten vol)
TEgenwoordige (als tegenstelling van VOORwoordig, denk ik dan)

Richting Engels

Wellicht vanwege de Engelse pendant horen we veel woorden uit het Frans naar het Engels gaan.
Essay heet nu ESSee, parfum PARfum en budget heet BUTTjet. Sven Kockelmann was zo vriendelijk hierover een mailtje te sturen. Hij vond budget wat geaffecteerd kllinken, ten opzichte van het vaak gebruikte BUTTjet. Ik vind het moeilijk navigeren als je dan Ôpersoonsgebonden BUTTjet moet zeggen, maar: ieder zijn eigen oordeel.

Een lichtpuntje aan de kelmtonenhorizon, is dat de nieuwe beklemtoningen zullen inslijten als de normale spreekwijze. Dat betekent dat Als onze kinderen straks voor hun spreekbeurt of eerste speech bijzondere nadruk ergens op willen leggen, zij van PARlementair weer parlementair zullen maken, waarbij we weer terug zijn bij af. Ik stap daar dan graag weer in.

Lidwoorden.

Na de ABNAmro-reclame, waarbij wij de bank gerust DE bank mochten noemen, en het afficheren van de trouwerij van Maxima en Alexander als HET huwelijk, vinden we de beklemtoning van het voorafgaande lidwoord te pas en te onpas. Op de televisie is het DE reunie en DE rijdende rechter. In advertenties wordt gezocht naar DE communicatie-manager van een bedrijf. Waar men er maar een nodig heeft. De beklemtoning wordt gebruikt voor situaties waarin wordt onderstreept dat het hier om de beste tussen anderen gaat. Op de vijf kilometer is Sven Kramer DE schaatser. Maar op de radio is de Nieuws BV DE Nieuws BV. Er is geen ander programma of bedrijf dat zo heet, maar zij heten DE Nieuws BV.

Tot slot een vergaarbakje met een een ONgeordend overzichtje van geregistreerde uitspraken:

BREEda
OUdenrijn
HEErenveen

ÈN pee o
VEEpro
ENos
BIEnn
KAAro

 

Politieke partijen:

VEEvd
PEEvv
PEEvda
ESgp
PÉÉvda,
VÉÉvd,
ÈSp

Plaatsnamen

ROTterdamse haven
Íéritrea,
AMsterdam
HOOGeveen
BREEda
BÁRcelona' (Tom Egbers)
Sánt-poort.
ÁMstelveen
PÁLlestijnse zaak
ÉÚropees
VÉÉNhuizen
ÓÉKraïne (journaal)
DÉN Haag
SÚrinaamse
BRAziliaans taalstaat

Journaal
DOEwanjees
CRImineel
INstituut'

Namen

DUmoulin
MARgot Boer
LÓÉwie Hagemann
pré-sident Ó-bama (RTL Nieuws)
ÉÉmiel Roemer (de nieuws bv)
Márgot, Michel Mulder ook Míchel Mulder
Cóntador
SÚsan Kuijken
PÍM Fortuin
CHANtal Jansen (Taalstaat)
KOningin Maxima
HANSworst (Taalstaat)

Algemeen Radio en TV

AKtueel (taalstaat)
AUtobiografie (van Cruijff)
Díé-gitale kinderlokker
ín-timidatie
ÍMplantaten
ÓNveilig
Ónschuldig en óvertuigend
Áánonieme' en 'schóólier' (Eenvandaag)

Rutte

Míe-gratie
PARlemenair
CRImineel
DEEmesionair
PRÍoriteit

Algemeen

mànnifeste
Kámpioen
péér-iodieke
ónderzoeker
Nàhsjonalisme
káttalisator'
ánnoniem
Gúheugen,
stráátegie,
ín-tuitie,
fánta zie
INgewikkeld (Philippe Remarque)
PIanist
defensieBUTTsjet
PRÍ-meur
FAKkatures
Mú-zikaal i
Kwá-jongens
Kàttolieke
Méínkampf
Póli-teak (Matthijs van Nieuwkerk
PÍ-loot (Ook Matthijs van Nieuwkerk)
réé-gisseur
bál-dadig
únie-versiteit
cómmissaris' Witse (NPO)
màllafide' bedrijven (kassa)
KOM-ponist
bútsjet (laraio)
káttelieken
fúr-wondingen
LÍ-quidaties (nosjournaal)
PRÉsident (nosjournaal)
ÁÚtomatische wapens (nosjournaal)
BÍ-bliotheek
éxcellent'
stéreotype (Sunny Bergman)
Búreau
MARrokkaan
KÓN-kreets (Dominnique vd Heden)
ÁC-teur
TÓtaal'
Fá-foriete
Ú-niek (RTL-Nieuws)
INstituut'
tráns-acties
KÓMplot
THEE-lefoon

 

Reclame

PARAcetamol
MÓ-biel zijn
PIErenejen
Rús-teak
KOE-vers
ÍNgrediënten
Réndement (ASN Bank)
BÉcel
TÉgenwoordig'

 

Weerbericht

LOkaal
ZUID-westenwind

A wordt ah

FAKkatures
Mallafide
Kattelieken
Annoniem
Moneyfeste
DIRrigent
káttalisator'
ánnoniem
dirrecteur
Kàttolieke

Ópenbaar (taalstaat)

***